Coma White *

افزایش تعداد معتادان به مواد مخدر اگر بزرگترین معضل سلامت روانی و اجتماعی حال حاضر ایران نباشد لا اقل یکی از بزرگترین هاست . چنانکه کارل مارکس نیاز بک جامعه به مواد مخدر را نشانه افول و سیر قهقرایی آن جامعه می دانست یا در یکی از معروف ترین جملات خود چنین گفته : " دین افیون ملت هاست ". با این همه مواد مخدر به راحتی و صمیمانه وارد کشورها و زندگی افراد گشته و زندگی آنها را دستخوش تغییر قرار داده . سابقه حضور آنها در جامعه به نرون و حتی یونان باستان می رسد . در مورد ایران در کتاب " خداوند الموت " که در رابطه با حسن صباح است به استفاده ایشان از حشیش در جهت مقاصد سیاسی شان اشاره گردیده . مصرف این مواد در بین صوفیان و خانقاه ها نیز رواج داشته و دارد .

همین جا باید متذکر شد که مواد اعتیاد آور متفاوت از مواد مخدر هستند و به تفاوت آنها باید توجه جدی داشت . مواد اعتیاد آور ممکن است به صورت رسمی و قانونی تولید و عرضه شود در حالی که تولید ، توزیع و مصرف مواد مخدر به لحاظ قانونی ممنوع می باشد . از جمله مواد اعتیاد آور مجاز سیگار و قهوه است و در کشورهای دیگر به اسامی ذکر شده می توانید الکل را نیز بیافزایید . و این را هم باید در نظر داشت که مصرف این مواد و اعتیاد به آنها هم دو مقوله کاملا مجزا هستند ، هر چند مصرف مداوم آنها می تواند منجر به اعتیاد فرد شود . یگانه پنداشتن موارد نامبرده در بالا از سوی توده مردم ، قانون گذاران و مسئولان اجرایی مسبب برخورد نا صحیح با مصرف کنندگان و چه بسا پرتاب کردنشان به سوی اعتیاد به این مواد و نیز استفاده از متد های غلط در مبارزه با معتادان فلذا ناکارآمدی و نتایج معکوس این روش ها شده است . به همین سبب هر چقدر که به این تفاوت ها اشاره کنیم باز هم کم است و بیراه نرفته ایم ، مخصوصا در عصر حاضر که پلورالیسم ، آزادی انتخاب و بیان و همچنین بازنگری و تغییر دیدگاه ها نسبت به امور و قواعد و قوانین سنتی از مهمترین ارکان آن محسوب می گردند.

مصرف مواد مخدر دلایل گوناگونی دارد که مهمترین دلایل آن در سنین نوجوانی ، بلوغ و جوانی ، احساس لذت یا مبارزه و سرپیچی از کانون های قدرت مثل خانواده و جامعه است . در سنین بالاتر استفاده از این مواد علاوه بر کام جویی می تواند مصرف به عنوان مسکن یا دارو باشد . با توجه به تغییرات روانی و فیزیکی ایجاد شده پس از مصرف این محرک ها و تفاوت عملکردشان با یکدیگر ، موارد و دلایل استفاده مقطعی و دایمی بیشتری را می توان ذکر کرد . به عنوان مثال استفاده از تریاک یا سیگار در میان رانندگان جاده های بین شهری به منظور غلبه بر خواب شایع و زبانزد است ، یا استفاده دانشجویان از قهوه در ایام امتحانات . بعضی نیز جهت چیره شدن به اضطراب به این مواد پناه می برند .

با عبور از مرزبندی های قانونی و وارد شدن به علم روانشناسی تعاریف ، قرارداد ها و نظرات دچار تحولات بنیادین می گردد. در علم روانشناسی مصرف مواد مخدر و اعتیاد آور عملی ضد دینی یا غیر اخلاقی یا جرم گونه و یا حتی بیماری تلقی نمی گردد. این تفاوت با مثال زیر روشن تر می شود . در روانشناسی بر خلاف قوانین که خون شخص را ملاک اعتیاد یا عدم اعتیاد او قرار می دهند به فیزیک انسان اهمیت نمی دهد بلکه طول مدت مستمر استفاده از مواد و نتایج آن در زندگی شخصی او مورد توجه و بررسی قرار می گیرد .

مواد اعتیاد آور یا محرک منجر به تاثیرات بسیاری در روح و روان و جسم مصرف کننده می شوند . تغییر در گشادگی عروق ، میزان جذب اکسیژن ، میزان تعرق ، میزان قند خون و ... مربوط به فیزیک انسان است ولی در بعد روانی آن موجب بروز اختلالاتی در خواب ، عملکرد جنسی ، سرعت عمل و ... می شود . البته هر ماده ای خواص ویژه خود را داراست ، یعنی در حالی که یک ماده می تواند آرام بخش باشد ، ماده دیگری اثر معکوس دارد و موجب اضطراب و تشویش می گردد. اعتیاد در روانشناسی به عنوان یک وابستگی به مواد مخدر مطرح می شود و چند شاخص دارد .

1) زندگی فرد مختل شده و از حالت منظم همیشگی خارج می شود .

2) آستانه تحمل او در برابر مواد مصرفی افزایش میابد و برای ارضا شدن خواستار مقدار بیشتری می باشد . این آستانه تحمل به صورت مداوم صعود می کند .

3) تلاش او به منظور ترک بی ثمر است و به نتیجه نمی رسد .

البته اختلالات فقط در فاز مصرف نمایان نمی شود ، بلکه قبل از مصرف ، بعد از مصرف و در زمان ترک با اختلالات گوناگونی مواجه می شویم .

در حال حاضر در بسیاری از کشورها سیاست های خاصی برای مبارزه با این مواد اتخاذ گردیده و مجادلات و مباحث بسیاری پیرامون آن مطرح است . اینکه آیا واقعا جرم شناختن مصرف مواد مخدر و همچنین اعتیاد به آنها و ممنوعیتشان امری عقلانی است و این بیشتر به دلیل هزینه سنگین مبارزه با مواد مخدر، و نتایج ضعیف گرفته شده می باشد . در بعضی کشورها که دیدی لیبرال تر نسبت به این مواد داشته اند رهاسازی هایی صورت گرفته است . حتی مصرف مخدر از جانب برخی راهی جهت توسل به حقیقت شناخته می شود و در بین بخشی از هنرمندان بسیار رواج دارد . برخی خوانندگان جهت دلنشین تر شدن صدایشان و برخی از آنها برای High شدن مواد مخدر استفاده می کنند . آنچه به اثبات رسیده اثر نامطلوب این مواد بر زندگی و سلامت فردی و امنیت اجتماعی است و تلاش ها در جهت کمینه کردن این اثرات مخرب است .

در ایران که قوانین مذهب شیعه و فقه شیعی بر قوانین مدنی و جزایی تسلط دارد ، شیوه برخورد با مصرف کنندگان و معتادان از روش های علمی فاصله بسیار گرفته است . نظر فقهای شیعه در این مورد تنوع فراوانی دارد . از نظر اسلام آنچه انسان را از حالت تعادل خارج سازد حرام فرض شده ، بر همین اساس و همچنین بر اساس گفته های قرآن اغلب قریب به اتفاق مراجع شیعی و سنی مصرف الکل را حرام تلقی کرده اند . در رابطه با افیون و ماری جوانا و... احکام متفاوت و حتی متضاد هستند . بعضی آن را مکروه و بعضی حرام و حتی برخی حلال پنداشته اند . قوانین قضایی ایران هم شاهد تغییرات فراوانی بوده ، ولی بعد از سال 57 کشت ، تولید ، توزیع و مصرف آن جرم اعلام گشت . در سال های اخیر با برخی بازنگری ها مصرف و اعتیاد به مخدرات بیماری محسوب گشت و در برخورد با معتادان روش های رفتار درمانی یا پزشکی به کار گرفته شد . اما این بازنگری ها کافی نبوده و نیاز به بررسی دوباره و اساسی تعاریف با توجه به معیار های جهانی و علمی احساس می شود و هر لحظه تاخیر هزینه های سنگینی را بر مردم و جامعه تحمیل می کند .

* از آلبوم "The Mechanical Animal " اثر "Marilyn Manson "